✨Truyền kỳ mạn lục

Truyền kỳ mạn lục (chữ Hán: 傳奇漫錄, nghĩa là Ghi chép tản mạn những truyện lạ), là tác phẩm duy nhất của danh sĩ Nguyễn Dư (thường được gọi là Nguyễn Dữ), sống vào khoảng thế kỷ 16 tại Hải Dương, Việt Nam. Đây là tác phẩm được Hà Thiện Hán viết lời tựa, Nguyễn Bỉnh Khiêm (thầy dạy tác giả) phủ chính, Nguyễn Thế Nghi dịch ra chữ Nôm, và đã được Tiến sĩ Vũ Khâm Lân (1702–?) đánh giá là một "áng thiên cổ kỳ bút".

Ngay từ khi tác phẩm mới hoàn thành đã được đón nhận. Về sau, nhiều học giả tên tuổi như: Lê Quý Đôn, Bùi Huy Bích, Phan Huy Chú, Bùi Kỷ, Trần Văn Giáp, Trần Ích Nguyên (Đài Loan)... đều có ghi chép về Nguyễn Dữ và đánh giá tác phẩm này.

Nhiều bản dịch ra chữ quốc ngữ, trong đó bản dịch của Trúc Khê năm 1943 được coi như đặc sắc nhất.

Thời điểm và nguyên nhân

Theo lời Tựa của ông Liêm (người cùng thời) viết năm 1547, thì Nguyễn Dữ viết ra tập lục này để ngụ ý trong thời gian ông ẩn cư ở rừng núi xứ Thanh. Theo TS. Nguyễn Phạm Hùng Truyền kỳ mạn lục trong khoảng thời gian trước năm 1527, dưới triều Lê.

Trong Từ điển Văn học (bộ mới), nhà nghiên cứu Bùi Duy Tân cho biết trong thế kỷ 16, tình hình xã hội không còn ổn định như ở thế kỷ trước; mâu thuẫn giai cấp trở nên gay gắt, quan hệ xã hội bắt đầu phức tạp, các tầng lớp xã hội phân hóa mạnh mẽ, trật tự phong kiến lung lay, chiến tranh phong kiến ác liệt và kéo dài, đất nước bị các tập đoàn phong kiến chia cắt, cuộc sống không yên ổn, nhân dân điêu đứng, cơ cực... Muốn phản ánh thực tế phong phú, đa dạng ấy, muốn lý giải những vấn đề đặt ra trong cuộc sống đầy biến động ấy thì không thể chỉ dừng lại ở chỗ ghi chép sự tích đời trước... Cho nên Nguyễn Dư đã dựa vào những sự tích có sẵn, tổ chức lại kết cấu, xây dựng lại nhân vật, thêm bớt tình tiết, tu sức ngôn từ... tái tạo thành những thiên truyện mới. Truyền kỳ mạn lục vì vậy, tuy có vẻ là những truyện cũ nhưng lại phản ánh sâu sắc hiện thực thế kỷ 16...

Giới thiệu sơ lược

Tác phẩm gồm 20 truyện, viết bằng chữ Hán, theo thể loại truyền kì, xen lẫn biền văn (văn có đối) và thơ ca, cuối mỗi truyện có lời bình của tác giả hoặc của một người có cùng quan điểm của tác giả. Hầu hết các truyện xảy ra ở đời Lý, đời Trần, đời Hồ hoặc đời Lê sơ từ Nghệ An trở ra Bắc.

Lấy tên sách là Truyền kỳ mạn lục, hình như Nguyễn Dữ muốn thể hiện thái độ khiêm tốn của một người chỉ ghi chép truyện cũ. Tuy nhiên, cũng theo Bùi Duy Tân, căn cứ vào tính chất của các truyện thì thấy Truyền kỳ mạn lục không phải là một công trình sưu tập như Lĩnh Nam trích quái, Thiên Nam vân lục... mà là một sáng tác văn học với ý nghĩa đầy đủ của từ này. Đó là một tập truyện phóng tác, đánh dấu bước phát triển quan trọng của thể loại tự sự hình tượng trong văn học chữ Hán.

Giới thiệu sơ lược nội dung, PGS. TS. Trần Thị Băng Thanh viết:

Mở đầu tác phẩm là lời tựa của Hà Thiện Hán và Nguyễn Lập Phu. 20 truyện trong Truyền kỳ mạn lục bao gồm:

• "Câu chuyện ở đền Hạng vương" (Hạng vương từ ký)
• "Chuyện người nghĩa phụ ở Khoái Châu" (Khoái Châu nghĩa phụ truyện)
• "Chuyện cây gạo" (Mộc miên thụ truyện)
• "Chuyện gã trà đồng giáng sinh" (Trà đồng giáng đản lục)
• "Chuyện kỳ ngộ ở trại Tây" (Tây viên kỳ ngộ ký)
• "Chuyện đối tụng ở Long cung" (Long đình đối tụng lục)
• "Chuyện nghiệp oan của Đào Thị" (Đào Thị nghiệp oan ký)
• "Chuyện chức phán sự đền Tản Viên" (Tản Viên từ phán sự lục)
• "Chuyện Từ Thức lấy vợ tiên" (Từ Thức tiên hôn lục)
• "Chuyện Phạm Tử Hư lên chơi thiên tào" (Phạm Tử Hư du thiên tào lục)
• "Chuyện yêu quái ở Xương Giang" (Xương Giang yêu quái lục)
• "Chuyện đối đáp của người tiều phu ở núi Na" (Na sơn tiều đối lục 那山樵對錄)
• "Chuyện cái chùa hoang ở huyện Đông Triều" (Đông Triều phế tự lục)
• "Chuyện nàng Thúy Tiêu" (Thúy Tiêu truyện)
• "Chuyện bữa tiệc đêm ở Đà Giang" (Đà Giang dạ ẩm ký)
• "Chuyện người con gái Nam Xương" (Nam Xương nữ tử truyện 南昌女子傳)
• "Chuyện Lý tướng quân" (Lý tướng quân truyện)
• "Chuyện Lệ Nương" (Lệ Nương truyện)
• "Cuộc nói chuyện thơ ở Kim Hoa" (Kim Hoa thi thoại ký)
• "Chuyện tướng Dạ Xoa" (Dạ Xoa bộ soái lục)

Đánh giá

Trích ý kiến của GS. Bùi Duy Tân:

Đúc kết lại, theo Tạ Ngọc Liễn, thì:

Thông tin liên quan

Trước đây, Lê Quý Đôn và Phan Huy Chú đều cho rằng Truyền kỳ mạn lục do Nguyễn Dư soạn, đại khái "bắt chước" Tiễn đăng tập. Theo Trần Văn Giáp thì sách ấy rất có thể là cuốn Tiễn đăng tân thoại của Cù Hựu (1346–1427, tự là Tông Cát), một học giả đời Minh.

Gần đây, vấn đề này lại được đặt ra. Trong một bài nghiên cứu, Viện sĩ thông tấn Viện Hàn lâm Nga B. Riftin viết:

Tuy nhiên, việc "bắt chước" hay "phỏng theo" này đã không tìm được sự đồng thuận. PGS. TS. Nguyễn Đăng Na viết:

Trích thêm ý kiến của: *GS. Bùi Duy Tân:

*PGS. TS. Trần Thị Băng Thanh: